De temperatuur van het kunstklimaat

Oeuvreprijzen, prijzen voor jong en aanstormend talent, prijzen voor biotechniek en kunst, en prijzen voor kunst en computertechniek (de zogeheten cross-overs): kunstprijzen zijn er in allerlei varianten. Een van de prijswinnaars ontwierp een object dat is opgebouwd uit duizenden bloemblaadjes die zich openen als je in de buurt komt. Hij gaf het de poëtische titel: Lotus Dome. Een ander vermengt olieverf en chemicaliën lustig met elkaar om een onvoorzien resultaat te krijgen. Terwijl een derde een futuristisch ruimteschip bedacht in samenwerking met mensen uit allerlei lagen van de bevolking. Kunst kan nog steeds een schilderij zijn, maar ook een lied, een dier een apparaat of burenoverlast is bruikbaar materiaal, zo concludeerde een jurylid van een van de laureaten. De prijzenregen van afgelopen jaar laat zien hoe veelzijdig de beeldende kunst zich in Nederland ontwikkelt: internationaal georiënteerd, kritisch, interactief en onbeperkt.

TEKST: ETIENNE BOILEAU

Interactieve Update / Daan Roosegaarde (1979)
Daan Roosegaarde is een van de drie winnaars van de Charlotte Köhlerprijs (€ 20.000), een aanmoedigingsprijs voor beeldend kunstenaars, architecten en theatervormgevers tot 35 jaar. Shift Architecture Urbanism en Guido van de Werve waren de andere twee. Roosegaarde profileert zich volgens de jury op een bijzondere wijze in het grensgebied tussen beeldende kunst, vormgeving en architectuur. Dat doet hij met behulp van talloze medewerkers en ‘wizzkids’, die hun weg zoeken tussen kunst en computer. Zo ontwierp hij een Sustainable Dancefloor voor een Rotterdamse danceclub, waarbij energie werd opgewekt door dansende mensen. Roosegaarde wil ´dromen realiseren´ en gebruikt daarvoor divers gereedschap. ´Dat kan een stuk houtskool zijn, een computermuis of een microchip. Mijn werk gaat over hoe technologie onze wereld verandert, hoe ik de wereld een update kan geven.’ Zijn werk is daarom vaak interactief. Neem de installatie Sensor Valley die bestond uit gekleurde lichtpilaren die op mensen reageerden; al snel ontstonden daaromheen interessante sociale interacties. Meer recent ontwierp hij de poëtische Lotus Dome in een dertiende-eeuwse kerk in Lille. Het koepelvormige object werd opgebouwd uit duizenden zilverkleurige bloemblaadjes, die zich openden wanneer je dichterbij kwam en ze aanraakte. In laatste instantie wil de kunstenaar Roosegaarde de toekomst vormgeven, ´in een museum, maar evengoed in de Maastunnel, langs een snelweg, of in een kerk.’

Cartooneske spot op menselijk gedrag / Tala Madani (1981)
Als aanmoedigingsprijs voor jong talent heeft de Volkskrant Beeldende Kunstprijs met een bedrag van € 10.000 een belangrijke functie. Vorig jaar werd de prijs toegekend aan de Iraans-Amerikaanse kunstenaar Tala Madani in wier cartooneske wereld dikke behaarde mannen in vreemde zuurstokkleuren figureren. Ze vechten, schreeuwen, en spelen wat met poep. De absurdistische tekeningen in olieverf van Madani nemen het menselijk gedrag aardig op de hak. Gelet op hun uiterlijk zijn de mannen die zij schildert vrijwel zeker afkomstig uit het Midden-Oosten; dat is dus oppassen geblazen. Bij nadere beschouwing blijkt Madani niet zozeer een mannen- of moslimhater; haar werk gaat veel meer over menselijk onvermogen, macht en kuddegedrag. En er zit opvallend veel humor in haar werken. Zo reageert zij droogkomisch op de strikte man-vrouw scheiding in haar geboorteland Iran door op een doek tientallen mannen bij elkaar te zetten onder een ‘golden shower’. Ook spot ze met terroristen door ze in een pin-up pose weer te geven. Madani: ‘Toen ik het werk Lineman with Rock maakte, dacht ik aan zware arbeid, en de verhouding van het gewicht van de man vergeleken met dat van de rots. Mijn werk gaat vooral over wat mezelf bezig houdt, over menselijk gedrag in het algemeen en natuurlijk over verf.’ In ons land was werk van Madani te zien in Showroom Mama in Rotterdam (2011) en vorig jaar in Stedelijk Bureau Amsterdam, de projectruimte van het Stedelijk Museum Amsterdam aan de Roozenstraat. Eerder had zij een omvangrijke expositie in The Saatchi Gallery in Londen.
 
Morderne Sillevens/ Aukje Koks (1977)
‘Ik probeer mijn studio heel huiselijk te maken met dingen om me heen die betekenis hebben en waar ik in mijn werk wat mee kan. Schilderkunst vind ik soms een beetje oubollig en daar vecht ik tegen. Ik houd er van grappen te maken,’ aldus Aukje Koks in een uitzending van Avro’s Kunstuur. Koks maakt opvallend veel gebruik van illusie en suggestie door bijvoorbeeld voorstellingen in voorstellingen te schilderen. Ook heeft zij de gewoonte de voorstelling op het doek gedeeltelijk door te laten lopen op de expositiewand erachter. Geen wonder dat kunstcriticus Hans den Hartog Jager haar al eens ´een schilderende Alice in Wonderland´ noemde. Op haar eerste museumtentoonstelling in het Stedelijk Museum Schiedam  toonde zij vorig jaar een wonderlijke mengeling van schilderkunst en allerlei objecten uit haar atelier. Veel van die objecten maakt ze zelf in speksteen of hout om ze vervolgens met olieverf op doek na te schilderen. Zoals een uit hout gevormde bundel asperges met een zwart lint erom. De bundel stond vlakbij een schilderij met hetzelfde onderwerp, zodat de toeschouwer zich afvraagt wat nu eigenlijk het origineel is. Met haar werk won Koks de Wolvecampprijs, een tweejaarlijkse stimuleringsprijs voor de schilderkunst, genoemd naar overleden schilder Theo Wolvecamp. Zij mocht € 18.500,- besteden aan een monografie en een solotentoonstelling in AkkuH, een centrum voor actuele kunst in Hengelo.
 
Hedendaagse mythen / David Haines (1969)
Op het eerste gezicht lijken de aquarellen van David Haines afkomstig uit een fantasiewereld. Maar ze zijn zo realistisch geschilderd dat je je af gaat vragen of dit geen werkelijkheid is. De thema’s in zijn werk vinden hun oorsprong in willekeurig online gevonden afbeeldingen en teksten, vaak afkomstig van homosites. Haines: ‘Het werk Poison Pareidolia is afgeleid van een Poolse website, waarop een film te zien was van heterojongens die scenario’s spelen voor een pay to view publiek dat gay is. Daarbij gebruikten ze de codes uit de homoscene verkeerd, waardoor hun acts weliswaar herkenbaar overkwamen, maar tegelijkertijd ook weer vreemd en nieuw waren. De beeldtaal uit die film heb ik gebruikt als basis en daaromheen heb ik mijn eigen versie van het gebeuren ontwikkeld.’ De sexuele connotatie lijkt daardoor praktisch verdwenen; het gaat nu eerder om jongens gevangen in mysterieuze, wrede handelingen waarmee zij elkaar nodeloos pesten en treiteren. Door het langdurige, bijna obsessieve proces waarin Haines de beelden in waterverf of potlood omzet, worden zijn personages meer dan levensecht. Volgens de jury van de Jeanne Oosting Prijs refereren Haine’s aquarellen zowel aan hedendaagse straatcultuur als aan klassieke mythen; zijn titels verwijzen daar ook naar. ‘David Haines ontwikkelt vanuit meervoudige signalen uit de digitale wereld nieuwe referenties en betekenissen, die zich in een nieuwe taal manifesteren,’ stond er in het juryrapport te lezen dat de prijs ter waarde van € 7500,- begeleidde. De door schilderes Jeanne Oosting ingestelde prijs kent overigens een tweede variant; naast Haines won Rik Meijers de prijs voor figuratief schilderen.
 
Percepties in vorm en kleur / Bridget Riley (1931)
De Sikkensprijs is een oeuvreprijs en een van de oudste prijzen in Nederland. Bridget Riley (Groot-Brittannië, 1931) is de eerste vrouwelijke kunstenaar die deze prijs vorig jaar in ontvangst mocht nemen. Hij wordt om de paar jaar uitgereikt en bestaat uit een tentoonstelling in het Haags Gemeentemuseum en een bijdrage in de totstandkoming van een kunstwerk. Dat kunstwerk werd een bijna twintig meter lange muurtekening, vervaardigd door Riley in de oorspronkelijke beeldenzaal van het museum. In de Projectenzaal was haar meest recente werk te zien, naast een aparte tentoonstelling waarin de relatie van haar werk met dat van Mondriaan werd aangetoond. Riley kreeg de Sikkensprijs voor de manier waarop zij haar werk verrijkt heeft met kleur. Een thema waarop de door neuroloog Dick Swaab gehouden Mondriaanlezing, die verbonden is aan de Sikkensprijs, aansloot; onderwerp van de lezing was De betekenis van kleur. Ook de jury van de Sikkensprijs koos die invalshoek: ‘De zuiverheid, subtiliteit en precisie van haar kleurgebruik hebben geleid tot een sensationeel oeuvre, waaruit een nieuwe generatie kunstenaars inspiratie haalt. Tegelijkertijd heeft Riley aangetoond in staat te zijn een breed publiek aan te spreken met haar abstracte werk. Daarin onderzoekt ze de perceptie door middel van kleur en vorm.’ Bridget Riley werd wereldberoemd in 1965, toen zij deelnam aan de spraakmakende tentoonstelling The Responsive Eye in het MoMA in New York. Ook was werk van haar te zien op de Biënnale van Venetië en twee maal op de Documenta in Kassel. Bridget Riley won voor de Sikkensprijs al diverse belangrijke internationale kunstprijzen.
 
Multidisciplinaire grootstedelijkheid / Gyz la Rivière (1976)
De Dolf Henkes Prijs is één van de grotere Nederlandse geldprijzen op het gebied van de beeldende kunst en wordt tweejaarlijks uitgereikt aan een jonge, beeldbepalende Rotterdamse kunstenaar. Dit jaar nomineerde de jury onder leiding van Joop van Caldenborgh de kunstenaars Carla Klein, Renie Spoelstra en Gyz (eigenlijk gewoon Gijs) La Rivière. De winnaar werd La Rivière, die een bedrag van €12.000 kreeg toegekend voor zijn werk als multidisciplinaire kunstenaar. Daarin zoekt hij de grenzen van de kunst op door verbindingen te leggen tussen massamedia en populaire cultuur. La Rivière is ongelooflijk veelzijdig: hij maakt neonsculpturen, beeldcollages en video’s. In zijn films, installaties en performances speelt de stad Rotterdam vaak de hoofdrol. De jury oordeelde: ´Wij zien in La Rivière een moderne versie van de eigenzinnige naamgever van de prijs, kunstenaar Dolf Henkes, die zich net als La Rivière verbonden voelde met Rotterdam en niet bang was nieuwe wegen te bewandelen.´ La Rivière, van origine een uitstekende skateboarder, volgde een kunstopleiding aan de Willem de Kooning Academie die hij in 2000 voltooide. In zijn energieke kunstprojecten speelt bestaand beeldmateriaal vaak een belangrijk rol. Ook maakt hij publicaties waarin de grootstedelijke problematiek als terugkerend thema fungeert, zoals het spraakmakende boek Rotterdam 2040.
 
De poëzie van harde werkelijkheid / Olfa Ben Ali (1974)
Kunstuitleen ArtOlive looft jaarlijks een prijs uit voor jong, pas afgestudeerd talent. Olfa Ben Ali viel in de prijzen met haar filmische installatie N'Être. Vorig jaar studeerde deze Tunesische, die opgroeide in Frankrijk, af aan de Rietveld Academie in Amsterdam. De melancholie van het verlies, de hoop voor de toekomst en de harde werkelijkheid die daar tegenover staat, is haar thematiek. In haar filmisch oeuvre, waarvoor Ben Ali ook bijzondere installaties ontwerpt, bevraagt zij de verhouding tussen hedendaagse migratiestromen en hun koloniale geschiedenissen. Haar werk is zowel intiem, als politiek geëngageerd en zit vol contrasten. Uit het juryrapport: ‘We waren onder de indruk van de combinatie van een poëtische beeldtaal en koele beeldregistratie. We waren ontroerd door het verhaal van immigratie, de worsteling en acceptatie van een leven in een ander land en de onherroepelijk veranderende banden met familie elders.’ In N'Être kijkt Ben Ali terug op haar jeugd in de banlieus van Toulouse. Discrete, op afstand gefilmde beelden van de rigide, modernistische hoogbouw staan in scherp contrast met een intiem geluidsspoor, dat een dromerige sound combineert met persoonlijke herinneringen. Zij memoreert hoe ze als klein meisje de betonnen wooncomplexen, maar ook de bomen en de bloemen in de groenstroken beneden, vereenzelvigde met God: die was immers overal en zag alles, zo had haar moeder verteld. Ook de moeder zelf is op de geluidsband te horen, terwijl ze terugkijkt op haar eigen geschiedenis. De film werd vorig jaar tijdens het Nederlands Film Festival in Utrecht getoond.
 
Alles draait om liefde / Giovanni Dalessi (1964)
In november vorig jaar werd de schilder Giovanni Dalessi uit acht finalisten gekozen tot ‘Kunstenaar van het Jaar 2013’. Een prijs waarvoor in het verleden vooral figuratief werkende kunstenaars in aanmerking kwamen. Voordat deze prijs van € 20.000, - wordt uitgereikt vinden er vier verkiezingsrondes plaats, waarbij een panel van deskundigen en een omvangrijk publiek zijn stem uitbrengt. De uitslag biedt een goed beeld van de mate waarin Nederlandse kunst en kunstenaars in brede kring gewaardeerd worden. Tijdens de tiende editie van deze verkiezing won Dalessi van gevestigde kunstenaars als Marlene Dumas, Erwin Olaf en Anton Corbijn. Dalessi maakt zijn figuratieve schilderingen bijna altijd in olieverf op doek. Hij geeft de voorkeur aan alledaagse taferelen die enigszins uit hun context zijn gehaald en refereert daarbij graag aan de Vlaamse primitieven. Meestal hebben zijn werken een wat kleiner formaat van zo’n 40 x 45 cm, de maat van een icoon. Op de afgelopen Realismebeurs in januari bracht Galerie Jacoba Wijk een solopresentatie van Dalessi met veertien werken, waaronder het schilderij ‘Bergmeertje’. Een romantische voorstelling van twee geliefden die elkaar in het water omarmen. Dalessi: ‘Het werk gaat over liefde tussen twee mensen, zonder dat het plat wordt. Er is heel veel naakt geschilderd in het verleden, dat gebeurde dan vooral om op een erotische wijze een lichaam te laten zien. Dat wilde ik niet; ik wilde juist de essentie van twee mensen die van elkaar houden laten zien; toen ik dit schilderij maakte, vroeg ik me af of  dat begrepen zou worden in deze tijd waarin porno en sex alom tegenwoordig zijn.’
 
Spontane chemie / Frank Ammerlaan (1979)
Frank Ammerlaan, Jasper Hagenaar, Keetje Mans en Evi Vingerling ontvingen vorig jaar oktober deze prijs voor jong talent tot 35 jaar. De Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst wordt uitgereikt door H.M de Koningin en bestaat uit een geldbedrag van € 6500,-. Voor de winnaars en genomineerden wordt er een speciale tentoonstelling rondom de prijsuitreiking georganiseerd in het Paleis op de Dam. Die tentoonstelling is zeker zo belangrijk als het prijzengeld; deelnemers krijgen een flinke boost in hun naamsbekendheid, en galeriehouders en curatoren cirkelen rond de werken om te kijken wat er in deze vijver met jong talent rondzwemt. Niet dat Ammerlaan dat nodig heeft, want hij was al onder dak bij een uitstekende Amsterdamse galerie die hem kort na de prijsuitreiking meenam naar de Armory Show in New York. Ammerlaan is een duizendpoot; hij maakt video’s, installaties en opmerkelijke schilderijen. Ook in zijn schilderijen hanteert hij een conceptuele benadering. Daarin gebruikt hij chemicaliën en olieverf door elkaar, wat momenteel een trend in de schilderkunst en fotografie is. (zoals in het werk van schilder-fotograaf Martijn Schuppers). Ammerlaan stopt de doeken voor hij ze beschildert eerst in een bad met olievlekken, waarna hij ze laat drogen. Daarna spuit hij olieverf ongemengd uit de tube op het doek, om die vervolgens met een kwast zonder enig vooropgezet plan over het canvas uit te smeren. Zo ontstaan er spontaan abstracte vormen en patronen die bij de kijker ongewilde associaties oproepen. Het liefst laat Ammerlaan het materiaal zijn werk doen, zodat de uitkomst helemaal ongewis is.
 
Samenwerking in kunst en techniek / Angelo Vermeulen (1971)
De Witteveen+Bos-prijs voor Kunst+Techniek is bestemd voor een beeldend kunstenaar, die in zijn/haar werk de disciplines kunst en techniek op een bijzondere manier verenigt en voor wie techniek meer is dan een instrument. Met de prijs geeft het internationaal opererende ingenieursbureau Witteveen+Bos blijk van haar bijzondere waardering voor creativiteit en vernieuwing die zowel in het werk van een ingenieur als in het werk van een kunstenaar een grote rol spelen. De prijs bestaat uit een bedrag van € 15.000-, een publicatie in boekvorm, en een expositie in de Bergkerk in Deventer. De prijs werd vorig jaar toegekend aan Angelo Vermeulen. Vermeulen is een Belgische kunstenaar, fotograaf en wetenschapper die gepromoveerd is in de biologie. Hij heeft diverse grote kunstprojecten op zijn naam staan: veelal open en experimentele installaties waarin onder meer algen, ecosystemen en hybride structuren een rol spelen. Hij werkt op de snijvlakken van kunst, wetenschap en technologie en voegt daar een sociaal en communicatief aspect aan toe door co-creatie met anderen centraal te stellen; vaak werkt hij samen met lokale bewoners. In de Bergkerk in Deventer werd vorig jaar het winnende object Ruimteschip Seeker van Vermeulen ten toon gesteld. Het betrof een sculptuur van een ruimteschip dat in de vorm van een samenwerkingsproject met de ingenieurs van Witteveen+Bos tot stand kwam. Vermeulen gaf het ruimteschip een betreedbare architectuur waar functionele modules ingeplugd konden worden om er een leefbare habitat te maken. De modules waren opgezet rond de thema's water, zuurstof, energie en voedsel. Aan dit project werkten ook kunstenaars uit de regio Deventer mee.

Copyright 2013 © Etienne Boileau


Daan Roosegaarde, Lotus Dome 2011, Lille