Jalila Essaïdi en het Symbioceen

‘Het laboratorium is mijn penseel’

Kunstenaars zijn meesters in het visualiseren, verbeelden en overtuigen. Met hun werk vertellen ze verhalen die beklijven. Door het experiment op te zoeken, komen ze vaak in gebieden buiten de kunst terecht. Dat kan leiden tot de ontwikkeling van slimmere materialen en nieuwe visies voor de toekomst. Als kunstenaar en ondernemer onderzoekt  Jalila Essaïdi met haar team naar mogelijkheden om de verschillende vakgebieden natuur, samenleving en technologie met elkaar te verbinden. In haar BioArt Village, een broedplaats aan de rand van Eindhoven, staan nieuwsgierigheid en verbondenheid centraal.

Door Etienne Boileau

Ik spreek haar in het kantoor van haar BioArt Village, gelegen op een unieke bosrijke plek aan de rand van Eindhoven. Het complex beslaat 1,6 ha natuurgebied waarop vijf gebouwen uit Wereldoorlog II staan, die op dit moment gerenoveerd worden.

Sinds wanneer is BioArt Village hier gevestigd?
“Sinds 2015 zit ik hier met Ontwikkelinstelling BioArt Laboratories. Het heeft zeven jaar geduurd voor ik deze plek vorig jaar officieel kon kopen en er mijn lab kon vestigen. Het renovatieproces van de gebouwen neemt de laatste jaren en komende jaren het grootste deel van mijn tijd in beslag.”

Onderzoeksprojecten
“Een van mijn succesvolste projecten is Mestic, wat gaat over het omzetten van koeienmest naar cellulosepulp. Die pulp kun je verwerken tot een draad en daar maak je textiel van. Cellulosepulp is multi-inzetbaar: je kunt het ook in de bouw gebruiken. Mestic is ondertussen geoctrooieerd; de licenties worden straks vooral uitgegeven in India en China, want daar is nu al een uitgebreide pulpproductie - weliswaar op hout - maar dat gaat dan straks met behulp van koeienmest. Als het goed is komt die cellulose als textiele draad terug naar Nederland, waar hier dan weer mode van gemaakt wordt. Ik wijs ook op de Geodesic Dome, die hier onlangs op het terrein gebouwd is. Een gemeenschappelijk project waarin we heel erg focussen op planteigenschappen, het kweken van zaden en diversiteit. Zoals nu bij het Azolla project; dat gaat om een watervaren die we hier in de Dome kweken. De varen kan heel veel stikstof en CO2 aan zich binden, en is zo een natuurlijk product om CO2 te verminderen. Je kunt van die azolla’s ook heerlijke hamburgers maken. En verder steek ik veel tijd in het managen en begeleiden van jong talent en cureer ik af en toe een bioart expositie. Onlangs nog in Museum Jan Cunen in Oss waar ik samen met het museum de tentoonstelling Leven en laten leven – Hoe Bio Art de toekomst kleurt heb gemaakt. Daarin was zowel mijn eigen werk als dat van andere, actuele (bio)kunstenaars te zien.”

Dan lopen we het terrein op en gaan de Dome in, die wordt gebruikt voor de kweek van Azollaplanten. Verderop staan twee varkens binnen een omheining en er zijn twee grote rennen met allerlei kippen en hanen. Ook staat er een boom waaromheen koperen draden zijn gespannen (het Living Network), waarmee gecommuniceerd kan worden over grote afstand. Op het terrein wordt ook geëxperimenteerd met paprikateelt op staken, en we ontdekken het werk Aquatecture van Shaakira Jassat prominent aan de muur van het hoofdgebouw. 

 ‘De rol van een kunstenaar is de onzichtbare wereld zichtbaar maken’

Research naar Symbioceen
In het hoofdgebouw bevinden zich diverse laboratoria. In een daarvan worden jonge kastanjes op zout water gekweekt. Daar vind je ook enkele presentatiezalen voor exposities, lezingen, e.d.  Sinds 2016 wordt er in BioArt Laboratories onderzoek gedaan naar het Symbioceen. Daarin gaat het om de balans tussen mens, technologie en de natuur. Het Antropoceen waarin de mens centraal staat, is volgens Esssaïdi een periode die we momenteel aan het verlaten zijn.

Wat onderzoeken jullie zoal concreet?
“We onderzoeken welke systemen er in de natuur bestaan en hoe wij daarvan kunnen leren en eraan kunnen bijdragen. Ik maak daarbij gebruik van internationale talenten uit allerlei disciplines via een uitwisselingsproject, die hier op locatie verblijven. Hier komen kunstenaars, designers, wetenschappers, en schrijvers vanuit de hele wereld samen: allemaal talenten die ideeën hebben en nieuw werk willen creëren. Wij faciliteren die talenten in het lab of daarbuiten op het terrein. Het draait om kruisbestuiving tussen wetenschap, kunst en technologie. We onderzoeken hier de toekomst van ons voedsel, hoe we met energie omgaan, en hoe we met klimaatproblemen omgaan. Het laboratorium is als een penseel dat je als kunstenaar gebruikt.”

Wie zijn je opdrachtgevers?
“Ik heb geen opdrachtgevers, maar subsidiënten.  Wij worden door het ministerie van OCW en door de provincie Noord-Brabant gefinancierd als ontwikkelinstelling voor de biologische kunsten. We doen wel kleinere opdrachten voor maatschappelijke organisaties die met een probleemstelling of vraagstuk komen.”

Wat is het verschil tussen kunst en bio-design?
“Bio-design is enorm in opkomst en wordt aan allerlei kunstvakopleidingen gedoceerd. De scheidslijn tussen kunst en bio-design is langzaamaan aan het vervagen. Kunst biedt veel meer vrijheid, is veel breder om te onderzoeken en levert meer ideeënrijkdom op. Je ziet een samenvoeging ontstaan tussen kunst en biodesign, dat wordt dan bioart. De verwondering staat in de kunst centraal; het kan dan gaan om een innovatief idee of een vraagstelling. Je gaat anders naar systemen kijken. De rol van een kunstenaar is de onzichtbare wereld zichtbaar maken, wat zeker voor de biokunst geldt. De kunst is er om te onderzoeken, te bevragen, en te experimenteren, niet om te definiëren. Dat laatste doet de wetenschap.”

Kan bioart een positieve bijdrage leveren aan de huidige klimaatproblematiek?
“Door het bevragen en zichtbaar maken van problemen, waar we vandaag en ook in de toekomst mee te dealen hebben, lever je al een bijdrage. Je ziet tijdens de Designweek in Eindhoven verschillende nieuwe initiatieven op gebied van biokunst, en dat gebeurt eigenlijk over de hele wereld. Kijk naar Shaakira Jassat uit Zuid-Afrika die met haar Aquatecture project bij ons een methode ontwikkelde om water te verzamelen dat tegen de muren van gebouwen slaat. De installatie is gebaseerd op de huid van een keversoort, waarmee de kever water opvangt.”  

Circulaire economie als oplossing?
“Ik ben teruggekomen op mijn visie dat er per se nieuwe materialen nodig zijn, omdat de bestaande opraken. Het manifest dat ik voor Dezeen heb geschreven gaat juist over slimmere materialen. Mijn gedachte is: ‘natuur kent geen afvalstoffen’. We moeten vooral materialen maken, die diverser zijn. Zodat de natuur de kans krijgt om die intelligentere materialen te kunnen afbreken. De circulaire economie is in dat verband wel een interessante theorie en vormt de beginfase van het Symbioceen. De natuur bestaat al miljarden en miljarden jaren en wij komen net kijken. Dus hebben we ook zeker de tijd om aanpassingen door te voeren.”

Heb je een remedie tegen de angst voor de toekomst die overal om ons heen voelbaar is?
“Mijn remedie is vertrouwen. De meeste talenten die hier komen werken, komen net van de academie af. Ze beginnen met hun carrière en zijn onzeker. Je werkt hier met elkaar, met de mensen om je heen in een vertrouwenwekkende omgeving.  Vertrouwen is momenteel heel belangrijk. Wat ook tot uiting komt in de komende expositie The Symbiocene Forest die we hier in oktober organiseren: Vertrouwen in de toekomst, vertrouwen in elkaar.”

====================================================================

The Symbiocene Forest - Down to Earth
BioArt Village – Eindhoven - Netherlands
 21-10-2023 until 29-10-2023
Open from 11 – 18 hour
Entrance free  
www.bioartlab.com
www.jalilaessaidi.com