Doordachte en optimistische visies in ‘Ja Natuurlijk’   

Tijdens ‘Ja Natuurlijk’ passeren in het GEM een aantal uiterst actuele vraagstukken revue de revue: Kunnen industrie, economie en milieu samengaan op onze planeet? Wat zijn de meest recente inzichten op ecologisch gebied, en hoe bereik je gedragsverandering? Verandering in ons denken en doen - zo blijkt op deze tentoonstelling- moet vooral van onszelf komen.

Door Etienne Boileau

‘Hoe kunst de wereld redt’ is de subtitel van een toegankelijke tentoonstelling met meer dan honderd speelse maar soms ook indringende installaties, foto’s en video’s. De expositie beslaat het hele GEM, de tuin erachter, en ook nog de vijver voor het gebouw. In  Ja Natuurlijk krijg je als bezoeker een drietal secties voorgeschoteld waarin geleidelijk aan duidelijk wordt hoe erbarmelijk wij tot nu toe met de aarde en het natuurlijk leven zijn omgesprongen. Als je de eerste speelse en vrolijke laag tot je hebt genomen, groeit geleidelijk aan het inzicht dat die omgang anders zou moeten en ook kan. Een uitgebreide catalogus met zo’n twintig essays van internationale vooraanstaande natuur- en milieuhervormers biedt de mogelijkheid tot verdere verdieping.

Verslaafd aan energie
De sectie Herontdekt Eden staat borg voor een nogal idyllisch beeld van de natuur. Neem de bioscoopformaatfilm Mastering Bambi van Persijn Broersen en Margit Lukás. Bambi en alle overige dieren zijn verdwenen, zodat alleen de natuuranimaties en de onderliggende muziek overblijven. Het levert een dromerige natuurfilm op waar kop noch staart aan te ontdekken valt. Over de hele linie vormen deze romantische filmbeelden een uitzondering op de tentoonstelling; je hoort, ziet en leest vooral veel kritische geluiden. Zo is er in de catalogus een interessant essay van de Engelse ecosoof Timothy Morton opgenomen. Hij stelt dat landbouw niets te maken heeft met natuur, al denken wij van wel. Door de aanleg van uitgestrekte landbouwgronden zijn volgens hem belangrijke ecologische processen op aarde verstoord. Een overvloed aan (kern)energie heeft mensen bovendien blind gemaakt voor de grenzen van wat de aarde nog aan kan. Om dat te adstrueren hangt er in een van de zalen de indrukwekkende foto Atomgrad ( Nature Abhors a Vacuum)  van Jane en Louise Wilson. Daarop is een verlaten met schimmel en mos bedekt klaslokaal te zien, vlakbij Tjsernobyl. De exploitatie van de aarde zou volgens beide kunstenaars plaats moeten vinden in harmonie met de zelfregulerende krachten van grond, bossen, insecten en visbroedplaatsen. Daarentegen komt, als de trend van nu doorzet, het Island for weeds van de kunstenaar Simon Starling wel heel snel in zicht. Starling plaatste een grote hoeveelheid kruiden en planten op een mobiel drijvend vlot. Als de nood aan de man komt en de aarde overstroomt, dan kunnen deze inheemse soorten alsnog gered worden.

Cultuur versus natuur
In Welkom in de wereld - de tweede sectie -wordt de theorie van eco-apartheid geïntroduceerd: de scheiding in onze geest tussen natuur en onszelf maakt dat de mens denkt dat hij losstaat van de natuur. Maar de werkelijkheid is anders. In diverse video-interviews van de Zwitserse kunstenaar Ursula Bieman houden chemici en vissers werkzaam in de Nijldelta beurtelings hun eigen verhaal. Langzamerhand wordt duidelijk dat dit gescheiden denken tot grote misère kan leiden. Ingenieurs en economen vertellen trots dat de chemische industrie langs de rivier steeds meer hoogwaardige werkgelegenheid biedt. Op een ander scherm komen er enkele vissers in beeld die vertellen dat de vervuiling in de Nijl door de uitstoot van chemisch afvalwater zo groot is dat er nog maar één vissoort - de Tilapia - kan overleven. Alle andere soorten zijn verdwenen. Dit dualisme in het denken tussen cultuur en natuur kan maar beter losgelaten worden; de mens dient zich te gaan ontwikkelen in de richting van een ‘natuurlijke’ wereldburger. Denk daarbij aan ‘Urban Farming’ zoals in het project Uit je eigen stad, dat ontwikkeld is op een voormalig rangeerterrein vlakbij het Marconiplein in Rotterdam. Daarin gaat het om de (biologische) teelt van voedsel vlakbij een woonwijk, waardoor geen gesleep met groeten en fruit over de hele wereld nodig is. Zo worden wonen, natuur en voedselproductie dichter bij elkaar gebracht.

Samenwerking of confrontatie
Dat natuur en mens wel degelijk in staat zijn om verbanden aan te gaan, is te zien in de sectie Co-evolutie en partnerschap. Het werk Zoodram 4 van Pierre Huyge vormde daarvan het levende bewijs. Huyge lokte een heremietkreeft in een nieuwe behuizing - een Afrikaans masker van kunststof - waarmee deze tevreden door het aquarium kruipt. En ook technologie en natuur blijken geen eeuwige vijanden. De poëtische lichtinstallatie Shilights van Studio Drift, verbeeldt dat fraai. Vier door  ledlampjes verlichte zijden bloemen, openen zich al vallend vanaf het plafond en sluiten zich daarna langzaam zodra ze met behulp van robotica omhoog worden gehesen. De mobiele installatie Honingbank van het Franse duo Olivier Darné & Parti Poétique kan gebruikt worden voor verstuiving op plekken waar bijenvolken uitgestorven zijn. Geplaatst tegenover een financiële instelling die chemische bedrijven financiert, wordt deze bijenbank ineens een actiemiddel waarmee de huidige sterfte onder bijen, veroorzaakt door bestrijdingsmiddelen, duidelijk wordt. Kunst zal de wereld niet redden, maar kan wel zaken onder de aandacht brengen. Volgens Ine Gevers, verantwoordelijk voor concept en ontwikkeling van deze voortreffelijke tentoonstelling, biedt kunst een betrouwbaar kompas voor de richting die we in moeten slaan. En daarmee is Ja Natuurlijk vooral ook een politieke tentoonstelling geworden.
 
Ja Natuurlijk, HOE KUNST DE WERELD REDT,
GEM, Den Haag 15 maart t/m 1 september 2013
www.ja-natuurlijk.com

Copyright 2013 © Etienne Boileau